“Experiment, make it your motto day and night, Experiment, and it will lead you to the light”, zong Cole Porter al in de jaren dertig van de vorige eeuw. Dat motto gaat natuurlijk niet alleen op voor de jazz. Niet lijdelijk vasthouden aan de spelregels van het huidige stelsel en wachten op nieuwe wetgeving, maar experimenteren om ervaringen op te doen voor nieuwe spelregels: innovatieve proefprojecten zijn “hot”, zelfs in de meer traditionele juridische wereld, die juist zoveel mogelijk vasthoudt aan zekerheden. En er is ook steeds meer draagvlak om eens aan andere aanpak uit te proberen. Ter uitvoering van het visiedocument schuldenproblematiek van de rechtspraak starten binnenkort nieuwe proefprojecten, waarvan er hier twee (Limburg en Den Haag) kort worden besproken.
1. Proefproject schuldenloket Rechtbank Limburg
Op 1 januari 2020 start de rechtbank Limburg met een zogenaamd “Schuldenloket”. Het Schuldenloket is bedoeld als een preventiemaatregel, want moet er toe leiden dat mensen met schulden eerder worden gezien en gehoord, zodat er gemakkelijker gewerkt kan worden aan een passende oplossing. Op dit moment ziet de Rechtbank de mensen pas als een schuldenprobleem behoorlijk is geëscaleerd (een dreigende uithuiszetting, een Wsnp-verzoek, een schuldenbewind). Er eerder bij zijn moet lonen. Het Schuldenloket is een initiatief van de Rechtbank Limburg. De kracht zit hem in de brede samenwerking met de Kredietbank Limburg, Plangroep, en de gemeenten Weert, Roermond, Sittard-Geleen en Maastricht. Doel van het Schuldenloket is om in een vroeg stadium zicht te krijgen op mensen met schulden en te achterhalen wat hun achtergrond is. De Rechtbank Limburg kent twee locaties: Maastricht en Roermond. Alle gemeenten in Limburg hebben inmiddels aangegeven mee te zullen doen. Er zal tussentijds worden geëvalueerd hoe het pilotproject loopt, hoe het gaat met de doorverwijzingen en het vervolg daarop bij de gemeenten. Na 1 jaar, dus in januari 2021, wordt de pilot geëvalueerd.
Waarom opent de rechtbank Limburg een Schuldenloket?
Het visiedocument had in februari 2019 al vastgesteld dat een grote groep mensen zich moeilijk staande kan houden in onze vaak ingewikkelde samenleving. Zij krijgen te maken met een opeenstapeling van problemen (met geld, vaak ook juist met de overheid, maar ook met relaties). Die problemen groeien de mensen boven het hoofd en vertalen zich ook vaak in juridische procedures. De rechter ziet deze mensen terug in vrijwel alle soorten juridische procedures die worden gevoerd. Een opmerkelijk zelfinzicht van de kant van de rechtspraak is dat erkend wordt dat doorgaans een beslissing van de rechter niet bijdraagt aan een structurele oplossing, maar kan soms zelfs het probleem vergroten kan. Bij meervoudige problematiek vormen schulden vrijwel altijd een dominante factor. Zonder de aanpak van de schuldenproblematiek is de kans op succesvolle aanpak van andere problemen (vrijwel) nihil. En de rechtspraak wil niet bijdragen aan het probleem, maar aan de oplossing.
Hoe werkt het Schuldenloket?
Rechters kunnen vanuit alle rechtsgebieden burgers naar dit Schuldenloket doorverwijzen als bij de rechtszitting blijkt van een (mogelijke) schuldenproblematiek. Mensen met schulden komen maar liefst 6.5 keer vaker in aanraking met Justitie, dus de rechtbank is naar verwachting een goede locatie om te starten met hulp via doorverwijzing. De rechter kan iemand vanuit de zitting doorverwijzen naar “de schuldenfunctionaris”: een medewerker van de rechtbank. Die gaat vervolgens met de betrokkene in gesprek. Doel van het gesprek is vaststellen of er inderdaad sprake is van problematische schulden en of de betrokkene geholpen wil worden. Als beide vragen met ja worden beantwoord, dan maakt de schuldenfunctionaris een afspraak met de schuldhulpverlening van de gemeente waar betrokkene woont. Men wordt dus als het ware actiever toegeleid naar de schuldhulp. Een medewerker van het schuldenloket zal zichtbaar aanwezig zijn bij rolzittingen van de kantonrechter. Voor de overige zittingen is hij op afroep beschikbaar.
2. Proefproject schuldenrechter Rechtbank Den Haag
Ook de Rechtbank Den Haag gaat per 1 januari 2020 een proefproject starten in het kader van de Schuldenrechter. In de voorbereiding van de Haagse pilot is de BBW nauw betrokken geweest bij de uitwerking van de plannen. De pilot beperkt zich voorlopig uitsluitend tot alle zaken van inwoners van de gemeente Den Haag. Spannend is altijd wat het vervolg zal zijn op een proefproject. Maar enige onzekerheid moet men bij experimenten nu eenmaal op de koop toenemen, en hoe dan ook zal ook deze pilot geëvalueerd worden met de ketenpartners.
Schuldenfunctionaris
Het idee in Den Haag is vergelijkbaar met de Limburgse pilot, namelijk dat bij elke rolzitting van de sector kanton een schuldenfunctionaris van de rechtbank aanwezig zal zijn. Schuldenaren kunnen in gesprek met deze functionaris, en na instemming van de schuldenaar volgt direct een doorverwijzing naar de gemeentelijke schuldhulpverlening. Bij toelating tot het schuldenbewind wordt er verscherpt toezicht door de sector kanton ingesteld. De beschermingsbewindvoerder moet de schulden zo snel mogelijk inventariseren en hem/haar sneller aanmelden bij de schuldhulpverlening. De rol van de rechtbank zal iets minder lijdelijk worden.
Een stapje meer
Van elke betrokken instantie wordt in feite een stapje meer gevraagd. De schuldhulpverlener dient bij de toelating tot de Wsnp de rechtbank (extra) te adviseren welke ondersteunende maatregelen een positief verloop van de Wsnp vergroten. De gemeente dient bij toelating tot de Wsnp ook te adviseren of een lopend beschermingsbewind nog steeds noodzakelijk is of dat een minder vergaande regeling ook adequaat zal zijn. Omgekeerd is er van de kant van de rechtbank gedurende het gehele schuldentraject 1 aangewezen schuldenrechter die gekoppeld is aan de schuldenaar. Op deze manier hoopt de rechtbank dat de rechter de problematiek van de schuldenaar beter kan doorgronden. Eventuele problemen tijdens het schuldsaneringstraject moeten sneller worden gesignaleerd door een actievere houding van Wsnp-bewindvoerders en door verscherpt toezicht door de rechter-commissarissen. Aan het einde van de Wsnp dient de Wsnp-bewindvoerder zich (extra) uit te laten over de mate van zelfredzaamheid van saniet en eventuele nazorgadviezen die aan de (ex-)schuldenaar meegegeven worden.