De toegang tot de schuldhulpverlening aan ondernemers verschilt sterk per gemeente. Veel zelfstandigen met problematische schulden weten de weg naar de gemeentelijke schuldhulpverlening niet te vinden of ervaren een drempel. Dat vormt dan meteen een belemmering voor een eventuele toegang tot de WSNP. Niet elke gemeente is deskundig genoeg om zelfstandigen goed te helpen. Zelfstandigen met problematische schulden ervaren vaak nog meer stress en schaamte dan particulieren. Het gaat over grotere bedragen en vaak lopen ze al jaren rond met hun financiële problemen. Dat blijkt uit het recente rapport ‘Zelfstandigen over de drempel’ van de Nationale Ombudsman.
Een erg divers beeld, de ondernemer en zijn schuldenlast
De vraag of een ondernemer uit de schulden komt hangt teveel af van zijn toevallige woonplaats. Volgens de Ombudsman kunnen gemeenten veel meer gebruik maken van elkaars kennis en ervaringen. Bovendien zijn ondernemers terughoudend met hulp vragen en het delen van hun financiële gegevens. Ook is er een groep die zich wel bij het juiste loket meldt, maar voortijdig afhaakt. Niet elke gemeente is volgens de Ombudsman deskundig genoeg om zelfstandigen goed te helpen. Zelfstandigen met problematische schulden ervaren veel stress en schaamte, nog meer dan particulieren. Het gaat over grotere bedragen en vaak lopen ze al jaren rond met hun financiële problemen. Hierbij speelt wellicht mee dat ondernemers geneigd zijn om lang te proberen hun onderneming te redden en hun situatie misschien ook positiever in te schatten dan realistisch is. Hulp zoeken blijkt ook moeilijk voor wie als ondernemer nu eenmaal een ideaalbeeld van zelfredzaamheid kent.
Aanleiding en doel onderzoek
Door de coronacrisis hebben veel zelfstandigen een zware tijd. De gemeentelijke schuldhulpverlening kan de komende jaren een grote toestroom van zelfstandigen met geldproblemen en problematische schulden verwachten. De Ombudsman riep al in 2018 gemeenten op om de toegang tot de schuldhulpverlening voor zelfstandigen op korte termijn te verbeteren. Nu wil hij weten in hoeverre dat ook is gebeurd. De Ombudsman wilde nagaan in hoeverre gemeenten zich voldoende hebben voorbereid om een brede en laagdrempelige toegang tot schuldhulpverlening te bieden aan zelfstandigen. Belangrijk ook omdat een gebrekkige toegang tot de minnelijke schuldhulp directe consequenties heeft voor een aansluitende doorstroming richting WSNP. De Ombudsman wilde weten of gemeenten de uitgangspunten uit zijn eerdere rapporten ‘Een open deur?’ en het vervolgonderzoek ‘Een open deur – het vervolg ?’ in acht nemen. Uit een gesprek met een ondernemersvereniging blijkt bijvoorbeeld dat er nog steeds gemeenten zijn die niet goed weten wat ze met ondernemers aan moeten en deze dan doorsturen naar een commerciële partij, zonder die doorverwijzing te begeleiden.
Specifieke hulpverlening
Op 1 oktober 2020 hadden ruim 614 duizend huishoudens geregistreerde problematische schulden. Nieuwe schuldhulpaanvragers waren meer dan voorheen de zelfstandige ondernemers. De Ombudsman pleit ervoor dat ondernemers meer op hen toegespitste aandacht en begeleiding krijgen. Het lijkt erop dat bij standaardhulpverlening de ondernemers eerder afhaken. De Ombudsman heeft gekeken of ondernemers ruimhartig(er) worden toegelaten tot de gemeentelijke schuldhulpverlening en beveelt aan om de toegang tot schuldhulpverlening te verbeteren en de verschillen te verkleinen. Ook beveelt hij gemeenten aan te investeren in kennis hierover en verantwoordelijkheid te nemen voor de schuldhulp, ook bij uitbesteding aan externe partijen. Hierbij blijft de gemeente zelf verantwoordelijk, bijvoorbeeld voor de afhandeling van klachten: een gemeente mag zich nooit verschuilen achter het feit dat zij een taak heeft uitbesteed. De positieve kant is wel dat veel gemeenten zich bewust zijn van de problematiek en hard werken aan de ontwikkeling van betere schuldhulpverlening aan zelfstandigen.
Meerdere uitdagingen
De negatieve kant is volgens de Ombudsman dat er ook gemeenten zijn die nog lang niet aan de minimale eisen voldoen om een brede toegang tot schuldhulpverlening te bieden. De coronacrisis heeft het allemaal niet gemakkelijker gemaakt, en de urgentie en het belang van goede schuldhulpverlening duidelijk zichtbaar gemaakt. Lang niet iedere zelfstandige met problematische schulden weet de weg naar de gemeentelijke schuldhulpverlening te vinden. De drempel voor aanmelding is bij zelfstandigen hoog. Dat zegt misschien iets over de zichtbaarheid van de hulpverlening en de complexe weg ernaartoe. Ook is de verdeling van verantwoordelijkheden niet overal helder. De grote verschillen tussen gemeenten zijn niet uit te leggen aan ondernemers, zo zegt de Ombudsman. Zelfstandigen in dezelfde winkelstraat krijgen, als ze in verschillende gemeenten wonen, soms in zeer verschillende mate hulp. Voor gemeentes blijkt het een uitdaging om in contact te blijven met ondernemers bij schuldhulpverlening. Na een gesprek bij de schuldhulp waarin advies en tips worden gegeven of een verzoek om gegevens aan te leveren, ziet men de ondernemers soms niet meer terug.
Welke aanbevelingen ?
De Nationale Ombudsman geeft tenslotte een paar aanbevelingen, die voor de hand liggen maar toch heel praktische verbeteringen zouden kunnen zijn. Ten eerste is daar “een open deur” die helaas vaak gesloten blijkt, namelijk: De gemeentelijke schuldhulpverlening moet toegankelijk zijn voor zelfstandigen. Een tweede aanbeveling moest onlangs nog door de rechter bevestigd worden, namelijk: gemeenten blijven verantwoordelijk, ook als zij hun taken laten uitvoeren door een externe partij (zie Rechtbank Zeeland-West Brabant 19 oktober 2021, ECLI:NL:RBZWB:2021:5276). Wat de gemeentelijke dienstverlening betreft adviseert de Ombudsman om duidelijk en open te zijn, en om de verschillen tussen de gemeenten te verkleinen. Men moet de doelgroep beter kennen en daarop inspelen, bijvoorbeeld door duidelijke en correcte informatie te verstrekken en te zorgen voor één goed vindbaar loket. De schuldhulpverlening dient betrouwbaar te zijn met een menselijk gezicht, met een heldere verantwoordelijkheidsverdeling, en met een bereidheid te investeren in eigen kennis en expertise. De schuldhulp dient verder te zorgen voor een breed aanbod, dient te voorkomen dat zelfstandigen afhaken, en dient verantwoordelijkheid te nemen, ook bij uitvoering door externe partijen. De lijst met aanbevelingen roept ook op tot ontwikkeling van een gezamenlijk systeem voor kwaliteitsborging, en om open te staan voor klachten, waarbij de kwaliteit van de klachtbehandeling moet worden bewaakt. De Ombudsman zal blijven monitoren of de aanbevelingen worden opgevolgd.
Bron: Nationale Ombudsman: Zelfstandigen over de drempel; Onderzoek naar de toegang tot gemeentelijke schuldhulpverlening, rapportnummer: 2022/075, 14 april 2022
* Mr. dr. G.H. Lankhorst is beleidsadviseur bij de Directie Rechtsbestel van het
Ministerie van Veiligheid en Justitie. Daarnaast is hij redactielid van het
Tijdschrift Schuldsanering en doceert en examineert Geert Lankhorst
in de Leergang Wsnp van OSR Juridische